English version

Tokipono: eta tutmonda lingvo

Superrigardo

Kvankam Tokipono ne unue estis celita kiel internacia helplingvo, ĝi tamen efiktive kreskis kaj iĝis eta tutmonda lingvo, kiu okupas similan sed malsaman niĉon ol Esperanto. Kontraste, kvankam Esperanto ja estis proponita kiel “la internacia lingvo” kaj venas kun tiu alligita idearo, ĝi evidente neniam atingis tiun ambicion. Tamen, ankaŭ Esperanto prosperas, se oni rigardas ĝin kiel etan tutmondan lingvon same kiel Tokiponon.

Jam de multaj jaroj, Tokipono havas viglan kaj entuziasman komunumon de dekmiloj da membroj tra la mondo. Tiu vivplena kulturo inkluzivas podkastojn, gazetojn, interretajn babilejojn, ĉiujarajn kunvenojn en pluraj kontinentoj, internaciajn amikecojn, am-parojn el du diversaj landoj, interkulturan kunlaboradon, beletrajn konkursojn, librojn, filmojn, kursojn (inkluzive en universitatoj tutmonde), elektronikajn ludojn, bildstriojn, ISO-kodon, tradukprojekton de la Biblio, kaj pli.

Nuntempe Tokipono kaj Esperanto estas la du plej sukcesaj planlingvoj laŭ plej multaj kriterioj. Esperanto prosperas precipe ĉe la pli maljuna generacio kaj Tokipono superas Esperanton ĉe la pli juna generacio. Por kompari ilin kun ege malpli grandaj proponoj kiel Interlingvao, Lidepla, Elefeno, Globasa, Kokanu kaj Pandunia, vidu la grafikaĵon de internaciaj planlingvoj laŭ la grandeco de ties komunumoj sube.

Ĉefaj temoj

• Komparoj kun Esperanto
  • Idearo
  • Vortprovizo
  • Prononco
  • Propraj nomoj
  • Genro
  • Skribsistemo
  • Signolingvo
  • Diferencoj inter la generacioj
• Oftaj falsaj ideoj
  • Supozita konfuzo aŭ limigo
  • Teĥnika lingvo
  • Nombroj
  • Neologismoj (nimi sin)
  • Konflikto kaj kunekzistado inter la planlingvoj
  • Praktikeco kiel tutmonda lingvo
  • Tuja flueco
  • Kontakto
• Malpli oftaj falsaj ideoj
  • La kreintino de la lingvo estas lingvisto
  • Newspeak
  • Antaŭjuĝoj pri indiĝenaj popoloj kaj parolantoj de kreolaj lingvoj
  • Taoismo
  • Anarĥi-primitivismo

Komparoj kun Esperanto 🌐

Idearo 💡

Vortprovizo 🧠

Prononco 🗣️

Propraj nomoj 🏷️

Genro ⚧️

Skribsistemo ✍️

Signolingvo 🤟

Diferencoj inter la generacioj 👵👶

Oftaj falsaj ideoj 🤔

Supozita konfuzo aŭ limigo 🙃

Miskompreno: “Tokipono estas tro limigita aŭ limiga. La parolantoj ne komprenos unu la alian. Eble ĝi stultigos vin.”

Vero: Kiam oni bezonas plenan klarecon, dokumentitaj lerniloj kiel lipu ku montras, ke la granda komunumo de Tokiponuloj havas multajn stabilajn manierojn, laŭ kiuj la plimulto esprimas pli ol 11.000 oftaj anglaj vortoj. Se oni bezonas eĉ pli da precizeco, oni povas simple aldoni unu aŭ du vortojn aŭ kreskigi sian ideon al plena frazo. Same kiel en ĉiuj lingvoj, se oni ne komprenas ion, oni povas simple peti klarigon de la alia homo. En reala uzo inter kapablaj parolantoj, tiaj konfuzoj okazas ege malpli ofte ol ne-Tokiponuloj aŭ komencantoj supozus.

Oni ĉiam kuraĝigas, ke vi estu pli kreema kaj elpensu viajn proprajn manierojn por kunmeti vortojn kaj frazojn senprepare. Verkado kun limoj igas vin kreema kaj kapabla pensi originale. Estas amuze pensi en novaj manieroj por solvi problemojn. “[Tokipono] estas lingvo, kiu devigas konstantan kreemon.” (Elaine Gold, Direktoro de la Kanada Muzeo pri Lingvoj)

Teĥnika lingvo 🛠️

Miskompreno: “Tokipono nur funkcias por bazaj aferoj. Pli teĥnika komunikado ne eblas.”

Vero: Spertaj uzantoj, kiuj komprenas la temon, kapablas komforte priparoli ĉion.

Ekzemploj de faka Tokipono:

• neeŭklida geometrio, klarigita de jan Telakoman
• strategioj de investado kaj planado por emeritiĝo, klarigita de jan Tepo
• paleontologio kaj homa evoluo, klarigita de palisa jelo Natan
• transkopiado de tekstoj kaj teksta kritiko de mezepokaj manuskriptoj, prezentita de jan Lakuse
• normigo de lingva kodo, diskutita de jan Pensa kaj jan Tepo
• budhismo, diskutita de kala Salan, jan Lakuse kaj jan Tepo
• sanga perturbo, diskutita de jan Luke kaj jan Kiwisin

Normala aliro estas la uzo de frazo aŭ substantiva vortgrupo kiam oni unuafoje prezentas aŭ klarigas pli komplikan ideon. Tiam oni mallongigas ĝin al nur unu aŭ du vortoj kiam oni mencias ĝin poste.

Se oni ne komprenas la temon kaj fakon, tiam Tokipono ja malebligas, ke oni papage ripetu fakvortojn aŭ furorajn sensencaĵojn, kiuj estas belsonaj sed kies signifo oni ne komprenas aŭ pripensis. Vidu ankaŭ praktikecon kiel tutmonda lingvo.

Nombroj 🔢

Miskompreno: “La nombrosistemo de Tokipono ŝajnas subevoluinta aŭ nepraktika.”

Vero: La baza nombrosistemo taŭga por ĝeneralaĵoj estas:

• nemarkita vorto (neprecizigita nombro)
• wan (unu-nombro)
• tu (du-nombro)
• mute (multe-nombro)

La akcesora sistemo (enkondukita en lipu pu en 2014) aldonas pli da precizeco se oni bezonas:

• Adicia uzo de ale (100), mute (20), luka (5), tu (2), wan (1), kiuj funkcias simile al Romaj ciferoj
  • tu wan: 3
  • luka tu: 7
  • mute wan: 21
  • ale luka luka tu: 112
• Speciala multobliga uzo de ale (enkondukita en 2021):
  • mute ale mute tu tu: 2024
• Oni ofte mallongigas, ekz. MAMTT

Laŭ la spirito de Tokipono, vi estas ankaŭ instigita ne tro fiksiĝi pri precizaj grandaj nombroj kaj anstataŭe priskribi ilian subjektivan aŭ situacian signifon kiam tio estas via vera intenco. Ĉu 72 estas multe (mute), sufiĉe (mute pona), tro multe (mute ike)? Ĉu la 8-a horo kaj duono estas por vi la komenco de la sun-periodo aŭ la tempo de dentobrosado? Vidu ankaŭ praktikecon kiel tutmonda lingvo.

Neologismoj (nimi sin) ✨

Miskompreno: “La komunumo kreos novajn vortojn por ĉio.”

Vero: Inter spertaj parolantoj, Tokipono estas surprize stabila.

Kvankam ne ekzistas lingva polico por detrui la ĝuon de novaj lernantoj (kaj eĉ spertaj uzantoj) de Tokipono, kiuj volas krei novajn vortojn kaj “fuŝ-ripari” la lingvon por propra amuziĝo, treege malmultaj el tiaj vortoj alpropriĝis en serioza uzado de la plimulto. Plej ofte ili aperas kaj malaperas.

• La gvidlibro de 2014 (lipu pu) prezentis 120 aŭ 123 vortojn, depende de kiel oni kalkulas namako, kin, oko.
• La vortaro de ekzemploj de 2021 (lipu ku) aparte ekspoziciis 137 vortojn entute, listigante kelkajn novajn vortojn, kiujn kreis la komunumo kaj kiuj estis laŭmodaj tiutempe. Ĝi ankaŭ konfirmis la daŭran uzon de kelkaj vortoj, kiujn Sonja kreis antaŭ sufiĉe longa tempo kaj kiuj neniam mortis (ekz. monsuta, kin, kijetesantakalu, namako, kipisi, leko, misikeke, oko, majuna, ali).
• La versio de la vortaro lipu Linku en 2024 listigas 131 kernajn kaj oftajn vortojn, plus 10 neoftaj vortoj.

Tio signifas, ke hodiaŭ nur 11 ne-pu-aj vortoj estas kernaj aŭ oftaj. El tiuj, nur 3 vortoj estas novaj kaj kreitaj de la komunumo en la lastaj 10 jaroj: n, soko, tonsi.

Se oni akceptas neoftajn vortojn, kiujn la plimulto da parolantoj ne uzas, tiam estas nur epiku, jasima, lanpan, linluwi, majuna, meso, su.

El la obskuraj (t.e. nekonataj) vortoj, nur kokosila, usawi, kiki proksimiĝas al la sojlo por iĝi neoftaj.

Konflikto kaj kunekzistado inter la planlingvoj ⚔️🤝

Miskompreno: “Esperanto kaj Tokipono estas iel en konflikto. Povas sukcesi nur unu planlingvo!”

Vero: Tio kontraŭas la pli modernan idearon de Esperanto kiel kulturo, kiu subtenas lingvan diversecon. La Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj (ILEI) subtenas la Esperantan eldonon de la Tokipona libro, ĉar Esperanto estas “lingvo por lerni lingvojn”. Sub la kapvorto Tokipon/o, Reta Vortaro citas la ekzemplan frazon: “Mirinda estas la rilato de amikeco inter Esperanto kaj Tokipono.”

Multaj Tokiponuloj ankaŭ ĝuas Esperanton kaj multaj Esperantistoj ankaŭ ĝuas Tokiponon. La rapida kreskado de Tokipono ne estas minaco. Eble estas unu aŭ du malagrabluloj en ambaŭ komunumoj, sed en treege pli forta kvanto ni estas geamikoj. Lasu homojn ĝui aferojn. Ni povas fortigi kaj subteni unu la alian.

La Esperanta ŝakteamo kaj la Tokipona ŝakteamo partoprenis en amikecaj turniroj. Ĝis nun la Tokipona teamo venigas pli multe da ĉeestantoj, sed la Esperanta teamo havas pli fortajn ludantojn.

Praktikeco kiel tutmonda lingvo 🌍

Miskompreno: Tokipono estas tro minimumisma aŭ art-cela por praktika interkultura komunikado. Ĝia vortaro povus esti pli granda aŭ pli egaleca.

Vero: Kutime tiu mito estas daŭrigita de tiuj, kiuj revas pri internacia helplingvo. Ili legas nekompletan priskribon de Tokipono kaj neniam studis ĝiajn altnivelajn funkciojn. Eble ili subtenas kreemajn forkojn kaj proponitajn Tokiponidojn, kiuj daŭre ŝanĝiĝas kiel toki ma aŭ Kokanu. Iuj eble ĝuas tute novajn kaj originalajn projektojn kiel Lidepla, Globasa kaj Pandunia. Komparu sube la grandecon de tiuj komunumoj en Januaro 2025. Klare Tokipono kaj Esperanto estas en sia propra aparta klaso:

Tokipono jam estas en la kategorio de “tutmonda lingvo” laŭ la normigo de ISO. Tio okazis danke al ĝia granda kvanto de parolantoj kiuj loĝas tra multaj landoj, ĝiaj multaj jaroj de stabileco kaj ĝia vasta aro da publikigitaj tekstoj kaj filmoj, kantoj, podkastoj kaj ludoj. Ĝis nun neniuj el tiuj pli novaj proponoj de internaciaj helplingvoj atingis tiajn kriteriojn.

Praktika interkultura komunikado estis unu el la celoj dum la kreado de Tokipono ekde ĝiaj plej fruaj priskriboj. En lipu pu, tio resumiĝis tiel: “Kiam homoj el diversaj kulturoj bezonas komuniki, ili devas koncentriĝi pri la elementoj, kiuj estas plej universalaj en nia homa sperto.”

La vortprovizo de Tokipono jam ĉerpas el vasta aro da lingvoj el la tuta mondo, inkluzive el hindeŭropaj (ĝermanaj, latinida, slavaj, kelta, hindirana, helena), pli fruaj planlingvoj (Esperanto, Loĵbano), urala (finna), ĉinotibetaj (norma ĉina, kantona), kartveleca (kartvela), melanezia kreola (tokpisino), niĝerkongaj (akana, svahila), aŭstronezia (tonga), japaneca (japana), inuita-jupika-unanga (inuktituto), algonkeneca (aniŝinabeka) kaj tjurka (turka).

Kvankam Tokipono estas optimumigita por havi ege malmultajn vortojn, ĝi funkcias tute bone en situacioj en la reala mondo senkonfuze, tiel kiel ĝi estas kreita kaj sen ŝanĝoj. Eĉ se neparolanto aŭ komencanto povus false supozi, ke ĝi dependas tro multe de la kunteksto aŭ ke teĥnika komunikado estus malpli facila, la granda kvanto de spertaj Tokiponuloj sukcesas ankaŭ pri ege faka parolado senprobleme! (Tiu afero de lerteco estas normala por ĉiuj lingvoj.) La bazaj funkcioj de Tokipono ebligas vin esti tiel malpreciza aŭ tiel specifega kiel vi persone deziras aŭ kiel la situacio postulas per simpla aldono de unu aŭ du vortoj aŭ per uzo de normala frazo.

La sonsistemo de Tokipono estas intence pripensita por esti facile prononcebla tutmonde. Tio certigas, ke neniuj minimumaj paroj kaŭzos konfuzon aŭ malkomforton. Kontraste la plimulto de proponoj kiel internaciaj helplingvoj inkluzivas distingojn, kiuj prezentas realajn malfacilaĵojn al internacia komunikado:

distingo	proponitaj internaciaj helplingvoj	defioj en gravaj mondlingvoj
/h/ kaj neniu konsonanto	Esperanto, Lidepla, Ido, Globasa, Kokanu, Pandunia	la franca, itala, multaj variantoj de la brazila portugala
/r/ kaj /l/	Esperanto, Interlingvao, Lidepla, Ido, Elefeno, Globasa, Pandunia	la japana, korea, familiara taja
/f/ kaj /p/	Esperanto, Interlingvao, Lidepla, Ido, Elefeno, Globasa, Pandunia	la japana, korea, multaj lingvoj en la Filipinoj, finna, iuj variantoj de la ĉina
/v/ kaj /w/	Interlingvao, Lidepla, Globasa	la hindia-urdua, aliaj grandaj lingvoj en Suda Azio, iuj variantoj de la araba, germana, japana
/s/ kaj /z/	Esperanto, Interlingvao, Lidepla, Ido, Elefeno, Globasa, Pandunia	la norma ĉina, malaja-indonezia, japana, korea, vjetnama, taja, finna
/ti/, /t͡ʃi/, /ʃi/, /t͡si/, /si/	Esperanto, Interlingvao, Lidepla, Ido, Elefeno, Globasa, Kokanu, Pandunia, Toki Ma	la hispana, ĉina, araba kaj multegaj lingvoj kun palataligo aŭ ekfrotigo

Sonja ĉiam subtenis la uzon de Tokipono kiel saltotabulo por kreado. Memkompreneble Tokiponidoj povas esti amuzaj pro siaj propraj valoroj kaj laŭ siaj propraj meritoj. En la niĉa mondo de planlingvoj, ni celu esti geamikoj kaj bondeziru al ĉiuj projektoj, eĉ se ege malpli da homoj uzas tiujn. Multaj Tokiponidoj proponas tre utilajn kaj originalajn ideojn kaj havas notindajn komunumojn: luka pona kaj tuki tiki estas bonegaj ekzemploj! Sendependaj projektoj kiel Lidepla, Globasa kaj Pandunia eĉ havas observeblajn komunumojn, kiuj aperas en la plej malalta parto de iuj grafikaĵoj. Tamen se planlingvo intencita kiel internacia helplingvo prezentas sian kialon por ekzisti aŭ sian eblan estontan forton specife surbaze de supozitaj problemoj kaj mankantaj funkcioj en Tokipono, tio simple estas miskompreno kaj estas eĉ sengracia.

Se ies vera intenco estas pliampleksigi Tokiponon (kiel asertas iuj projektoj), tiam kial ne unue lerni la bazon de Tokipono, partopreni en la granda komunumo de parolantoj kaj tiam nur rafini iujn elementojn poste sen proponi ŝanĝojn, kiuj rompus la ekzistantan lingvon? Tiu sukcesa aliro rezultis en kelkaj progresintaj stiloj de Tokipono, kiuj estas rigardataj kiel normalaj kaj bone subtenataj eblecoj jam de multaj jaroj, ekzemple figuraj sencoj de ekzistantaj vortoj kaj nasin nanpa pona (por tre grandaj nombroj kiel jaroj).

Kvankam Tokipono estas sukcesa eta tutmonda lingvo kaj plenumas la kriteriojn de internacia helplingvo listigitaj sur ĉi tiu paĝo, ĝi neniam malhumile pretendis, ke ĝi estas internacia helplingvo. Kvankam mi mem kompreneble ŝatas kaj ofte uzas Tokiponon kaj Esperanton, mi opinias, ke ni ne klopodu konverti la mondon al niaj planlingvoj. Tiuj, kiuj vere ĝuas kaj trovas praktikan kaj socian valoron en tiuj etaj tutmondaj lingvoj ja nature mem ektrovos ilin pere de siaj geamikoj aŭ de aliaj specoj de publikaj kulturaĵoj, kaj ne per premo aŭ debatoj. Se aŭ kiam la mondo iam vere bezonos internacian helplingvon (kiu ne estas regiona pontlingvo kiel la angla, la norma ĉina, la hispana, la franca, la araba aŭ la malaja-indonezia), tiam mi kredas, ke tio okazos nature kaj iom post iom en la koroj de la homaro per netrudiĝema desubisma aliro kaj ne per desuprismo.

Tuja flueco ⚡

Miskompreno: Oni povas majstri Tokiponon en ridinde mallonga tempo, ĉar temas nur pri ĉirkaŭ 120 aŭ 140 vortoj.

Vero: Oni ofte kaj prave priskribas Tokiponon kiel simpla lingvo, kio igas kelkajn homojn sekve kredi, ke ili povas iĝi fluaj parolantoj en nereala tempodaŭro per simpla parkerigo de la vortlisto. Jes, oni povas rapide lerni la vortaron, sed plena posedo postulas tempon. Tokipono havas apartajn gramatikajn regulojn (kelkfoje tre malsamajn de la angla aŭ Esperanto!) kaj unikan frazkonstruon, kiu postulas iom da ekzercado por ĝuste uzi (ekz. la funkciaj vortetoj la kaj pi). Nur koni la vortojn ne signifas, ke oni povas formi kompreneblajn frazojn aŭ pensi flue en la lingvo. Kiel ĉe ĉiuj lingvoj, flueco postulas interspacigitan ripetadon, uzadon en la realaj situacioj kun pli spertaj parolantoj, internigon de gramatikaj modeloj kaj (precipe por Tokipono) bazan komprenon pri la parolsituacio (t.e. kiom da informoj ne sufiĉas aŭ troas). Kvankam Tokipono estas ege pli facila ol ĉiuj aliaj lingvoj (inkluzive de Esperanto), oni tamen devas ekzerci sin ĝin kiel lerteco: “facila” ne signifas “senpenan.” Koni ĉiujn vortojn kaj la bazajn gramatikajn regulojn estas nur la komenco de via aventuro.

Ne eblas scii, kiom da tempo al vi necesos, ĉar ĉiuj homoj lernas lingvojn je malsamaj rapidoj kaj kun malsama entuziasmo. Unu amikino, kiun oni nomis rapida lernanto, diris al mi: “Mi intense koncentriĝis po 2 aŭ 6 horoj ĉiutage kaj mi iĝis kapabla konversacii post kelkaj semajnoj kaj iĝis plene flua parolanto ene de 9 monatoj aŭ pli.” La instruisto jan Telakoman diris al mi: “Kvankam oni klare montris, ke 10 horoj da komprenebla enigo sufiĉas por ekhavi senton pri la bazaj aferoj, ĝi tamen estas homa lingvo uzata por esprimi vastan gamon da pensoj kaj sentoj.” Ankaŭ la instruisto jan Kekan San traktas tion en artikolo, kiu konkludas: “Se oni devas doni allogajn ciferojn pri la tempo por lerni Tokiponon, tiam ‘konversacia kapablo post 10 horoj dum 30 tagoj’ aŭ ‘po 20 minutoj ĉiutage dum 30 tagoj por konversacia kapablo’ estas verŝajne la plej bonaj taksoj.”

Kontakto 📨

Mi esperas, ke mi estis senpartia ne misprezentis Esperanton aŭ Tokiponon! Mi ja ĝuas kaj uzas ambaŭ lingvojn. Bonvolu kontakti min se estas eraroj.

Malpli oftaj falsaj ideoj

La kreintino de la lingvo estas lingvisto 👩‍🏫

Miskompreno: Sonja Lang trejniĝis en universitato por iĝi fakulino pri lingvoscienco.

Klarigo: Sonja estas lingvisto laŭ la Esperanta senco de ‘persono, kiu ofte okupiĝas pri lingvoj (eble profesie)’. Ŝi ne havas akademian diplomon pri lingvoscienco nek universitatan postenon. Ŝi estas memlerninta hiperpoligloto (7 lingvoj aŭ pli). En pagita ofico ŝi laboris multajn jarojn kiel tradukisto, kongresa interpretisto, instruisto kaj nun eldonisto de libroj pri lingvo. Ŝi plenumis sendependan laboron por studi lingvojn, ekzemple priskribaj publikaĵoj pri Tokipono kaj esploroj pri la singapura malaja lingvo per tekstaro. Se la vorto ‘lingvistino’ ne estas bona resumo aŭ povas misgvidi, tiam eble diru ‘lingva inventistino, lingva profesiulino kaj hiperpoliglotino’.

Newspeak 👁️

Miskompreno: Tokipono sonas kiel Newspeak.

Vero: En la malutopia romano 1984, diktatora reĝimo projektis Newspeak por subpremi liberan esprimadon, malkonsenton kaj ribelon, neebligante la esprimadon de tiaj ideoj.

Kontraste Tokipono antaŭenigas pozitivan komunikadon kaj favoras la plenan gamon de mem-esprimado per universalaj ideoj. Kiel diris la lingvisto D-ro Laura Michaelis: “Do analiza kodado, kiel oni vidas en Tokipono, estas libereco. Estas nenio malica pri Tokipono. Tion mi povas promesi al vi. […] Tio estas tre liberiga ago. Do tiusence mi kredas, ke Tokipono estas liberiga idearo.”

Antaŭjuĝoj pri indiĝenaj popoloj kaj parolantoj de kreolaj lingvoj ⚠️

Miskompreno: Tokipono sonas kiel lingvo parolata en malproksima tropika insulo de imagita popolo, kiu vivas en tradicia maniero.

Vero: Bonvolu esti zorgema por eviti malbonon. “Vortoj kiel […] ‘primitiva’ estas uzitaj […] ekde la epoko de koloniado kaj plifortigas la ideon, ke [tiaj popoloj] estas subevoluintaj. Tiu ideo estas kaj erara kaj tre danĝera.” (Survival International) “ASA ne subtenas la uzon de la vorto ‘triba’ por priskribi homojn.” (Association of Social Anthropologists) Kvankam la avertoj en tiuj citaĵoj rilatas al la angla lingvo, la samaj problemoj ekzistas en Esperanto: ekzemple la Plena Ilustrita Vortaro (PIV) parolas pri “primitivulo” kaj “staranta sur malalta ŝtupo de evoluo”. Redukti aliajn kulturojn, homojn, lingvojn aŭ ties sonsistemojn al “ekzota” estetiko aŭ imagita etoso estas problemega.

Kvankam homo konstruis Tokiponon en la komenco, ĝi estas nun reala kaj vivanta lingvo parolata de miloj da veraj homoj el diversaj kulturoj, vivmanieroj kaj pejzaĝoj tra la mondo. La lingvo estas ellaborita por esti tiel universala kiel eblas por priskribi la homan sperton en ĉiuj socioj, sen maljuste aŭ aparte favori unu. Kvankam ĝi ĉerpas influojn de granda kvanto de lingvoj tra la mondo (inkluzive unu kreola lingvo nomita tokpisino), Tokipono estas sia propra unika lingva strukturo kreita por instigi klaran pensadon kaj kreemo. Iuj komentis, ke la simpla sonsistemo de Tokipono povas ŝajni simila al la havaja kaj rotokasa lingvoj, kiuj ankaŭ havas malgrandajn fonologiojn, sed tio estas koincido kaj estis por igi Tokiponon facile prononcebla por ĉiuj. Nur ĉar lingvo havas malgrandan fonologion ne signifas ion ajn pri la kulturo, kiu parolas ĝin. Krome indiĝenaj lingvoj estas inter tiuj kun la plej komplikaj fonologioj.

Multaj kontaktaj lingvoj kiel piĝinoj kaj kreolaj lingvoj ja havas efike plisimpligitan morfologion kiel helpa ponto por komunikado sen bariloj inter grupoj el diversaj lingvoj. Piĝinoj kutime aperas kiel simpligitaj lingvoj por komerco aŭ baza interkompreniĝo. Kiam ili iĝas la ĉefa lingvo de komunumo, ili disvolviĝas al kreolaj lingvoj kaj kutime ricevas pliajn funkciojn dum tiu sinsekvo de fenomenoj.

Indiĝenaj lingvoj estas alia kategorio. Ili inkluzivas pli ol duono de la ĉirkaŭ 7 mil vivantaj lingvoj en la mondo, do estas malfacile ĝeneraligi. Ili ĝenerale havas ege komplikajn gramatikojn kaj morfologiojn. Estus danĝera mito pensi, ke ili (aŭ la kulturoj kiuj parolas ilin) estas iel “simplaj”.

Tute koincide ekzistas unu indiĝena lingvo, kiu ŝajnas havi kelkajn similaĵojn al Tokipono. Ĝi nomiĝas Apáitisí (ankaŭ nomita la pirahana). Sonja unue eklernis pri ĝi post 2008, kiam aperis la libro Don’t Sleep, There Are Snakes. Priskriboj de Apáitisí ne estas sen polemiko, sed laŭ la raportoj ankaŭ tiu lingvo havas etan fonologion, traktas nombrojn kaj subfrazojn en maniero simila al Tokipono, kaj havas unu solan sengenran vorton por ‘patro aŭ patrino’.

Taoismo ☯️

Miskompreno: Tokipono baziĝis sur taoismo.

Vero: Sonja Lang legis taoismajn skribojn (inter multaj aliaj temoj!) ĉirkaŭ la sama tempo, kiam ŝi sentiĝis inspirita krei la lingvon, do tio mallonge menciiĝis en la unuaj skizoj. Kiam la lingvo estis preta por prezenti al la mondo en la formo de lipu pu, ŝi ekspoziciis diversajn spiritajn kaj inspirajn skribojn, inkluzive unu solan frazon el la Daŭdeĝingo. Por la ĉina nomo de Tokipono, ŝia amiko James Wong elpensis la fonetikan kaj semantikan tradukon 道本语 Dàoběnyǔ, kiu laŭvorte signifas ‘vojan libran lingvon’ same kiel la germana lingvo signifas ‘virtan lingvon’ en la ĉina. Sed ĝenerale oni troigis aŭ misproporcie gravigis la rilaton al taoismo.

Anarĥi-primitivismo 🏹

Miskompreno: Tokipono baziĝis sur anarĥi-primitivismo.

Vero: Ĉirkaŭ la sama tempo, kiam Sonja iniciatis la lingvon, ŝi legis ankaŭ verkojn de Marshall Sahlins. Li estas antropologo, kiu kontestis kaj forpelis la antaŭjuĝojn de Okcidentanoj pri ĉasistoj-kolektistoj kaj indiĝenaj popoloj. Tio estas unu el multaj aspektoj, kiuj eble influis la formon kaj kreon de Tokipono kiel universala arta lingvo, kiu strebis speguli la realaĵojn de ĉiuj homaj socioj kaj ne nur tiujn de la okcidentaj.

Sonja memoras legi ankaŭ artikolon de John Zerzan. Li estas pli provokema filozofo pri anarĥi-primitivismo sen antropologia trejnado. Tiutempe ŝi estis nur 23-jaraĝa, facile impresebla, sufiĉe deprimita kaj disrevigita pri la mondo.

Dum la kompilado de lipu pu, tiu temo estis rigardata kiel tute senrilata, eble erariga kaj eĉ malutila, do ĝi intence ne enmetiĝis. Tamen ĉar ĝi mallonge menciiĝis en la unuaj skizoj, homoj de tempo al tempo demandas pri tio, do ni ankoraŭ bezonas forpeli miskomprenon aŭ klarigi. Vidu ankaŭ la kulturajn antaŭjuĝojn supre.

reen al tokipona.org